Delen?
Maartje van der Woude zoekt het publieke debat

De wisselwerking tussen wet en regelgeving zoals die op papier staan, en hoe die in de praktijk uitpakken. Die omschrijving vat het brede werkveld van Maartje van der Woude het beste samen. Haar onderzoeksinteresses omvatten (anti-)terrorisme, grensbewaking, immigratie, rechtshandhaving, openbare orde en veiligheid en de maatschappelijke en politieke effecten van wet- en regelgeving.

Spanningsveld
Van der Woude is sinds 2013 verbonden als Universitair Hoofddocent Straf- en Strafprocesrecht verbonden aan het Instituut voor Strafrecht en Criminologie van de Universiteit Leiden. Met ingang van 1 januari 2016 is Van der Woude benoemd tot Hoogleraar Rechtssociologie aan het Van Vollenhoven Institute for Law, Governance, and Development van de Universiteit Leiden. In die functie gaat zij zich, toegespitst op bovenstaande onderzoeksinteresses, bezighouden met de bestudering van de wisselwerking tussen recht en samenleving: Waarom komen bepaalde wetten en regels tot stand? En wat zijn de effecten van deze wet- en regelgeving op burgers, op de organisaties die ermee moeten werken en op de samenleving in zijn geheel.

Er bestaat een spanningsveld tussen politieke belangen, juridische mogelijkheden en wetenschappelijke wenselijkheid, zegt Van der Woude. “In de rationaliteiten bij nieuwe wet- en regelgeving op het gebied van veiligheid en criminaliteitsbestrijding wint veelal de strijd om de kiezer. Zelfs als een nieuwe wet juridisch gezien niet de meest chique oplossing is. Politici willen geen risico's nemen. En helaas wordt de wetenschap niet altijd gehoord.”

Veiligheid
Na de terroristische aanslagen in 2001 heeft de wetgeving op het gebied van veiligheid een enorme vlucht genomen. Maar de omslag in het Nederlandse strafrecht begon al veel eerder. Vanaf 1985 committeerde de overheid zich in diverse notities aan de verhoging van de veiligheid en bestrijding van gevoelens van onveiligheid bij burgers. “In dat laatste geval gaat het mis”, zegt Van der Woude. “Want hoe kun je effectief acteren op een gevoel?” De gevolgen van preventief fouilleren, identificatieplicht en anti-terreurmaatregelen zijn groot. Burgers voelen zich lastig gevallen. En voor handhavers als de politie en de Koninklijke Marechaussee komen er veel taken bij.

“Als beleidsmakers en politici werkelijk geinteresseerd zouden zijn in de effectiviteit van nieuwe wetgeving, is een evaluatie op zijn plaats. Maar die stap wordt niet gezet.” De resultaten van proactief optreden zijn twijfelachtig. Toch is het vrijwel onmogelijk om daarover een goed debat te voeren.

Nuance
Van der Woude schuwt in haar eigen werk de gevoelige thema's niet. Haar onderzoek naar etnisch profileren door de Haagse politie deed veel stof opwaaien. De uitkomsten nuanceerden het beeld dat de politie structureel proactief optreedt op basis van raciale profielen.

Het empirisch onderzoek, uitgevoerd samen met Joanne van der Leun, hoogleraar Criminologie aan de Universiteit Leiden, vormde een wetenschappelijk tegengeluid. Het is jammer dat het debat hierover zo gepolariseerd is geraakt, zegt Van der Woude. “Er is wel degelijk iets aan de hand, en ik snap waar de gevoeligheden liggen. Maar de nuance is nodig om oplossingen te vinden. Daarom blijf ik uitleggen wat mijn standpunt is en waarom.”

Debatten
Ondanks de gevoeligheden is dergelijk onderzoek hard nodig om onwetendheid weg te nemen, zegt Van der Woude. “De heftige debatten over vluchtelingenstromen, grensbewaking en Schengen worden mede-veroorzaakt door onwetendheid. Alle partijen trekken te snel hun conclusies.”

Van der Woude ziet daarin voor haar een duidelijke taak. “Ik probeer altijd onderzoek te doen in het veld en niet vanuit een ivoren toren te oordelen. Als iets raakt aan mijn onderzoeksterrein, zoek ik actief het publieke debat. Vanuit mijn drang om iets te kunnen bijdragen en te verbeteren. Het spanningsveld tussen wet en samenleving leent zich daarvoor. Er is een gat dat moet worden gevuld.”

Haar kritische rapport over het Mobiel Toezicht Veiligheid door de marechaussee leverde een lading haatmails op. Rechtssocioloog Maartje van der Woude wijst op de gevaren van crimmigratie, de versmelting van migratiebeleid en strafrecht. Interview in Secondant, het vaktijdschrift voor maatschappelijk veiligheid
De Koninklijke Marechaussee gaat bij het uitvoeren van controles in de grensstreek met enige regelmaat haar boekje te buiten. "Jongere marechaussees in het bijzonder gebrand zijn op het vangen van boeven in plaats van op het toezicht houden op de Vreemdelingenwet", zegt Maartje van der Woude in een groot interview met Trouw.
Na de aanslagen in Brussel komt terrorisme voor veel mensen 'ineens heel dichtbij'. Maar is de angst voor terreuraanslagen in Nederland wel reëel? Interview met Maartje van der Woude bij nu.nl.
In Nederland lopen de afgelopen paar jaar verschillende processen tegen terreurverdachten. Hoe staat het met de berechting van deze verdachten? Een overzicht en interview met Maartje van der Woude in de weekendbijlage van nu.nl.
Argos over de angstreflex in Nederland na 9/11 en de juridische gevolgen daarvan. Debat op Radio 1 met onder meer Maartje van der Woude en Nationaal Coordinator Terrorisme-bestrijding Erik Akerboom
Opiniestuk in de Volkskrant over etnisch profileren.
NWO heeft Maartje van der Woude in mei 2016 een Vidi toegekend. De hoogleraar Rechtssociologie vertelt over haar onderzoek naar Crimmigratie en hoe de maatschappelijke debatten over vreemdelingen en veiligheid steeds meer versmelten.
Maartje van der Woude te gast bij Hoe?Zo! Radio.