Delen?
De belangstelling van Gabrielle van den Berg voor Perzische poëzie zat er van jongs af aan in. Begin dit jaar ontving de Leidse Universitair docent Cultuurgeschiedenis Centraal-Azië en Iran de prestigieuze VICI-beurs voor onderzoek naar de Turkse heersers in Centraal-Azië tussen 1000 en 1500. Meer specifiek: hoe hun politieke ideologie terugkomt in de literatuur en de kunst.
Het onderzoek voert Gabrielle van den Berg langs vijf steden die een belangrijke rol speelden in de internationale handel langs de noordelijke zijderoute. Kashgar in het meest westelijk deel van China, Samarkand (Oezbekistan), Ghazna (Afghanistan), Tabriz (Iran) en Konya in Turkije. “Dit project betekent een verdieping van mijn eerdere onderzoek”, zegt Van den Berg. “Ik bekijk niet alleen de oude teksten, maar bestudeer ook de schilderkunst en architectuur. Hoe hebben de koningen in die periode literatuur en kunst gebruikt voor politieke doeleinden?”
Het Koningsboek
Van den Berg bestudeerde lange tijd het Koningsboek, de Shahname. Een epos dat 1000 jaar geleden is opgeschreven door de dichter Ferdowsi. Het 50.000 verzen tellende Koningsboek is een mix van mythen en semi-historische verhalen. De Shahname beschrijft de schepping van de wereld tot de komst van de Arabieren in de zevende eeuw. De inval betekende het einde van de Sasanieden-dynastie die over het Perzische rijk heerste.
Tegenwoordig is de Shahname het nationale epos van Iran. Ten tijde van Ferdowsi was het boek van iedereen die Perzisch sprak. De Perzische taalregio was enorm gebied dat zich uitstrekte tot aan India en China. Van den Berg: “Nog steeds is het boek een belangrijk symbool voor de Perzische taal en cultuur. Niet voor niets zeggen sommige Afghanen dat Iran het Koningsboek heeft 'gekaapt'. De impact en betekenis zijn in iedere streek anders. Daarom heeft het Koningsboek een levende traditie behouden. Dat spreekt mij zo aan.” De originele versie van het Koningsboek is in het Nederlands vertaald door Marjolijn van Zutphen.
Politieke ideologie
Het Koningsboek was voor Gabrielle van de Berg aanleiding voor verdere studie naar de politieke ideologie in de kunst en literatuur in Centraal-Azië. “De Turkse dynastieën voerden van 1000 tot 1500 de scepter over het oostelijk deel van de Islamitische wereld. Ik wil weten hoe de private cultuur van het geschreven woord zich verhoudt tot de publieke cultuur in bijvoorbeeld architectuur”, zegt Van den Berg. “Handschriften waren voor de elite, de orale traditie voor de bevolking. Iedereen kende die teksten. Maar de koningen lieten ze verwerken in openbare gebouwen en monumenten. Wat was de impact daarvan? In dit onderzoek werk ik onder meer samen met een specialist op het gebied van de architectuur in Oezbekistan, Elena Paskaleva.”
Het historische materiaal verklaart ook de moderne geschiedenis. Waarom staan er zoveel standbeelden van de Turco-Mongoolse veroveraar Timur in Oezbekistan? De voormalige Sovjet-republiek beschouwt hem als de Vader de Vaderlands, die in de veertiende eeuw voor een bloeiperiode zorgde. Maar zijn macht strekte zich veel verder uit. “Timur is een mooi voorbeeld van het claimen van historische figuren”, zegt Van den Berg. “Timur werd geboren in de Oezbeekse stad Shahrisabz. De geboortestad van de nationale held is het uitgangspunt. Zonder te kijken naar de taal die hij sprak. Daarom is het in Centraal-Azië zo interessant om te kijken hoe cultureel erfgoed in dit verband wordt beheerd.”
Urgent
Bedoeld en onbedoeld dreigt veel historisch erfgoed in Centraal-Azië verloren te gaan. In Kashgar bijvoorbeeld, de meest westelijke stad van China. Een belangrijke stad in de geschiedenis van Centraal-Azië. Tegenwoordig ligt Kashgar in de autonome regio Sinkiang, waar de Oeigoeren streven naar een eigen staat. Volgens Van den Berg is historisch onderzoek, ondanks de onrust, historisch wel mogelijk. En hard nodig.
Soms is sprake van een goedbedoelde restauratiepoging. “In Samarkand in Oezbekistan, het Rome van het Oosten, worden ruïnes in hoog tempo hersteld en voorzien van nieuwe opschriften. De lokale overheid denkt dat toeristen een gestileerde stad mooier vinden. Helaas verloopt dit zogenaamde herstel in hoog tempo. Voor ons is dat onbegrijpelijk en zorgwekkend.”
Het onderzoek voert Gabrielle van den Berg langs vijf steden die een belangrijke rol speelden in de internationale handel langs de noordelijke zijderoute. Kashgar in het meest westelijk deel van China, Samarkand (Oezbekistan), Ghazna (Afghanistan), Tabriz (Iran) en Konya in Turkije. “Dit project betekent een verdieping van mijn eerdere onderzoek”, zegt Van den Berg. “Ik bekijk niet alleen de oude teksten, maar bestudeer ook de schilderkunst en architectuur. Hoe hebben de koningen in die periode literatuur en kunst gebruikt voor politieke doeleinden?”
Het Koningsboek
Van den Berg bestudeerde lange tijd het Koningsboek, de Shahname. Een epos dat 1000 jaar geleden is opgeschreven door de dichter Ferdowsi. Het 50.000 verzen tellende Koningsboek is een mix van mythen en semi-historische verhalen. De Shahname beschrijft de schepping van de wereld tot de komst van de Arabieren in de zevende eeuw. De inval betekende het einde van de Sasanieden-dynastie die over het Perzische rijk heerste.
Tegenwoordig is de Shahname het nationale epos van Iran. Ten tijde van Ferdowsi was het boek van iedereen die Perzisch sprak. De Perzische taalregio was enorm gebied dat zich uitstrekte tot aan India en China. Van den Berg: “Nog steeds is het boek een belangrijk symbool voor de Perzische taal en cultuur. Niet voor niets zeggen sommige Afghanen dat Iran het Koningsboek heeft 'gekaapt'. De impact en betekenis zijn in iedere streek anders. Daarom heeft het Koningsboek een levende traditie behouden. Dat spreekt mij zo aan.” De originele versie van het Koningsboek is in het Nederlands vertaald door Marjolijn van Zutphen.
Politieke ideologie
Het Koningsboek was voor Gabrielle van de Berg aanleiding voor verdere studie naar de politieke ideologie in de kunst en literatuur in Centraal-Azië. “De Turkse dynastieën voerden van 1000 tot 1500 de scepter over het oostelijk deel van de Islamitische wereld. Ik wil weten hoe de private cultuur van het geschreven woord zich verhoudt tot de publieke cultuur in bijvoorbeeld architectuur”, zegt Van den Berg. “Handschriften waren voor de elite, de orale traditie voor de bevolking. Iedereen kende die teksten. Maar de koningen lieten ze verwerken in openbare gebouwen en monumenten. Wat was de impact daarvan? In dit onderzoek werk ik onder meer samen met een specialist op het gebied van de architectuur in Oezbekistan, Elena Paskaleva.”
Het historische materiaal verklaart ook de moderne geschiedenis. Waarom staan er zoveel standbeelden van de Turco-Mongoolse veroveraar Timur in Oezbekistan? De voormalige Sovjet-republiek beschouwt hem als de Vader de Vaderlands, die in de veertiende eeuw voor een bloeiperiode zorgde. Maar zijn macht strekte zich veel verder uit. “Timur is een mooi voorbeeld van het claimen van historische figuren”, zegt Van den Berg. “Timur werd geboren in de Oezbeekse stad Shahrisabz. De geboortestad van de nationale held is het uitgangspunt. Zonder te kijken naar de taal die hij sprak. Daarom is het in Centraal-Azië zo interessant om te kijken hoe cultureel erfgoed in dit verband wordt beheerd.”
Urgent
Bedoeld en onbedoeld dreigt veel historisch erfgoed in Centraal-Azië verloren te gaan. In Kashgar bijvoorbeeld, de meest westelijke stad van China. Een belangrijke stad in de geschiedenis van Centraal-Azië. Tegenwoordig ligt Kashgar in de autonome regio Sinkiang, waar de Oeigoeren streven naar een eigen staat. Volgens Van den Berg is historisch onderzoek, ondanks de onrust, historisch wel mogelijk. En hard nodig.
Soms is sprake van een goedbedoelde restauratiepoging. “In Samarkand in Oezbekistan, het Rome van het Oosten, worden ruïnes in hoog tempo hersteld en voorzien van nieuwe opschriften. De lokale overheid denkt dat toeristen een gestileerde stad mooier vinden. Helaas verloopt dit zogenaamde herstel in hoog tempo. Voor ons is dat onbegrijpelijk en zorgwekkend.”
De trieste aanrijding van zeven toeristen brengt Tadzjikistan voor het eerst in lange tijd in het nieuws. Het heeft er alle schijn van dat er sprake was van opzet. Wat voor land is Tadzjikistan? Interview met onder anderen Gabrielle van den Berg. (30-07-2018)
Dr. Gabrielle van den Berg received a prestigious VICI grant for her project "Turks, texts and territory: Imperial ideology and cultural production in Central Eurasia".